Amasya Protokolü veya Görüşmeleri, Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin istifasından sonra meydana gelmiştir. İstanbul’da yeni, bir hükümet kurmak görevi Ali Rıza Paşa’ya verilmiştir. Damat Ferit Paşa gibi düşünmeyen Ali Rıza Paşa, Anadolu direnişi ile alakalı yeni düzenlemeler yapmak istemiştir. Bu nedenden ötürü Mustafa Kemal Paşa ile karşılıklı olarak bir takım yazışmalar yapılmıştır.
Ali Rıza Paşa, Bahriye Nazırı Salih Paşa’yı Anadolu’ya göndererek, Temsil Heyeti ile görüşmesini sağlamıştır. Yapılan görüşmeler 22 Ekim 1919’da imza edilmiştir.
Amasya Görüşmeleri Öncesi
Anadolu’nun birçok yerinde İstanbul Hükümeti’ne karşı baskılar oluşmaya başladı. Damat Ferit Paşa yerine 2 Ekim 1919’da Ali Rıza Paşa Hükümeti kuruldu. Bu kabine diğer hükümete nazaran Milli Mücadele’ye sıcak ve olumlu yaklaşan bir kabine. Yeni meclis toplanana kadar yabancı güçlerle görüşmeler yapılmaması gerektiği M. Kemal tarafından yeni hükümetten isteniyordu.
Milli Mücadele’yi destekleyenler için alınan göz altı kararları geri çekilmeli ve vatana ihanet eden nazırlar yüce divana gönderilmelidir. Ali Rıza Paşa Hükümeti, Mustafa Kemal’e Anafartalar Kahramanı olarak hitap ederken önceki hükümet tarafından alınan rütbelerini de geri verdiğini açıklamıştır. Amasya halkı tarafından oldukça sevilen Mustafa Kemal adına güreş müsabakaları da görüşmeler sırasında düzenlenmiştir.
Amasya Görüşmeleri’nin Toplanma Sebepleri
- İstanbul Hükümeti’nin Ankara olmadan karar alamayacağını anlaması,
- Milli Mücadele’ye olan desteğin alınması gerekliliği,
- Yeni İstanbul Hükümeti’nin gücünü arttırmak istemesi.
Amasya Protokolü Maddeleri
Sivas Kongresi’nde alınan kararlar birkez daha İstanbul Hükümeti’ne bildirilmiştir.
- Ülkenin bağımsızlığının korunması gereklidir,
- Manda ve himaye kabul edilemez,
- Türk illerinden vazgeçilmeyecek,
- Azınlıklara ekstra haklar tanınamaz,
- Anadolu hareketi küçümsenemez,
- Ankara Hükümeti, İstanbul Hükümeti’ni küçük düşürmeyecek,
- İşgal Güçleri ile yapılacak barışta Temsil Heyeti’nden de üyeler getirilecek,
- Meclis-i Mebusan derhal yeni seçimlerle toplanacak ve Meclisin İtilaf Kuvvetleri’nin işgalinde olan İstanbul’da olması doğru değildir,
- Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i hukuk Cemiyeti’nin İstanbul Hükümeti tarafından resmi olarak tanınması.
Meclis’in taşınmasına dair istek İstanbul Hükümeti tarafından kabul edilmedi ve bu konuda mutabakata varıldı. Yeni seçimler ülke genelindeki her yerde yapıldı ve Milli Mücadele’yi düşünen vekillerin sayısı saltanat yanlılarına göre daha fazla oldu. Bu durum ise İtilaf Devletleri’nin hiç hoşuna gitmedi.
Damat Ferit Paşa Hükümeti yerine Ali Rıza Paşa Hükümeti’nin milli çıkarlar için uygun olabileceğini düşünen Mustafa Kemal her ne kadar alınan kararlardan pek memnun olmasa da ortak yol bulmaya çalışıyordu. Özellikle Meclis İstanbul’da toplanırsa padişah ve itilaf kuvvetlerinin baskısı olacak ve vekiller rahat kararlar veremeyeceklerdi.
Amasya Görüşmeleri’nin Gizli Maddeleri
- Yunanlıların İzmir işgali mitinglerle protesto edilecek,
- İngiliz Muhipler Cemiyeti’ne sınırlama getirilmesi,
- Milli Mücadele’ye zarar veren gazetelerin kapatılması,
- Yabancıların desteklediği cemiyetlerin kapatılması.
Salih Paşa, Amasya Görüşmeleri’nden ayrılırken İstanbul Hükümeti’nin bu kararları onaylayacağını düşünüyordu. Bu onaylama yapılamazsa görevinden istifa edeceğini bildirdi (ancak görevinden çekilmedi.) Hükümet ise sadece Meclisi açtı ve bu kararları reddetti.
Amasya Protokolü Önemi
- İstanbul Hükümeti’nin Anadolu hareketini resmi bir şekilde tanımıştır,
- İstanbul ile Ankara Hükümetleri arasında gerçekleşen ilk görüşmedir,
- Ankara Hükümeti siyasi başarı elde etti,
- İstanbul Hükümeti, Ankara Hükümeti olmadan işleri yürütemeyeceğinin farkına vardı.
İstanbul Hükümeti tarafından imzalanan protokol kapsamı, ulusal egemenlik kavramının da gelişmesine katkıda bulunmuştur. Böylece milletin kurtuluşa olan inancında da artış sağlanmıştır.
Faydalı Kaynaklar;
http://www.amasya.gov.tr/amasya-protokolleri
https://www.ozelburoistihbarat.com/tarih/tarih-amasya-protokolu-1538
