1929 Ekonomik Krizi (Kara Perşembe)

Dünya tarihine bakıldığında günümüze kadar pek çok farklı ekonomik kriz atlatıldığı görülmektedir. Ancak ABD’de patlak veren Büyük Buhran yaşanan en büyük kriz anlarından biridir.

Kriz, Amerika Birleşik Devletleri’nde patlak vermesine karşın kısa bir süre içerisinde farklı dünya ülkelerinde de etkisini göstermeye başlamıştır. Bu nedenden dolayı Büyük Buhran ulusal değil küresel bir kriz olmak özelliği taşımaktadır. Krizin etki alanları küresel olduğu için pek çok kaynak kitapta Dünya Ekonomik Krizi olarak anılmaktadır.

1. Dünya Savaşı’nda ABD zarar etmeyen ülkeler arasında yer aldı. Henüz yeni bir ülke olmasına karşın maddi olarak kendini kanıtlayan ABD, gücünü kullanmak konusunda deneyimsizdir. Bundan ötürü ülke ekonomik olarak kalkınmayı başaramamıştır.

Amerikan halkı özelikle zengin olanlar daha da zengin olmak için yaklaşık 1 milyon kişi paralarını değerlendirmek için borsaya hücum etti. Birkaç yıl içerisinde hisse senetleri %400 değerlenmişti. 24 Ekim’e gelindiğinde ise hisseler değer kaybetmeye başlamıştı.

Kara Perşembe Olayı Nedir?

Kara Perşembe, Büyük Buhran Dönemi içerisindeki en önemli olaylardan biri olarak gösterilmektedir. New York Borsası sürekli olarak inişli çıkışlı dönemler geçirmektedir. Özellikle 1929 yılının Ekim ayına kadar borsa, yüksek fiyatlar üzerinden yüksek kazançlar da getirmiştir. Ancak zaman içerisinde piyasa içerisinde bulunan reel para miktarında ciddi bir azalma oluşmuştur. Bu duruma verilen kredilerin geri alınmaması da eklenmiştir.

Giderek düşmeye başlayan borsa, yabancı yatırımcıların kendilerini garantiye alabilmek için var olan kâğıtları ellerinden çıkarmaya başlamalarından sonra dibe vurmuştur. 24 Ekim 1929 gününe gelindiğinde ise borsa tamamen çökmüştür. Bu güne Kara Perşembe denilmiştir. O dönemde 4.000 üzerinde bankanın battığı pek çok şirketin ortadan kaybolduğu bilinmektedir.

Büyük Buhran Ortaya Çıkma Nedenleri

1. ABD’nin başında bulunan siyaset adamlarının ekonomik anlamda bilgi sahibi olmamaları. (O zamanın ABD Başkanı Herbet C. Hoover, ekonomi anlamında deneyimsiz bir isimdir)
2. Devletin liberal ekonomiyi benimsemesi ardından bankaların özgür kalması, isteyen hemen herkesin kredi alabilmesi sonucunu doğurmuştur.
3. Kredi ödemelerinin gerçekleşmemesi ise ekonomik krizi beraberinde getirmiştir.
4. İnsanlar çorba içebilmek için metrelerce kuyruklar oluşturdu.
5. Para azaldığı için ticaret yavaşlamıştı.
6. Üstelik devlet denetiminin olmaması nedeni ile ABD şirketleri ülke ekonomisinin %50’lik payını ellerinde bulunduruyordu.
7. Bankaların kredilerini geri toplayamaması gibi ABD’nin farklı ülkelere verdiği borçları da geri alamaması Büyük Buhran Dönemi’ne girilmesinde etkili olmuştur.

Büyük Buhran Genel Sonuçları

Büyük Buhran, en çok sanayi konusunda ilerlemiş olan ülkeleri etkilemiştir.

• İşyerlerinin, bankaların ve fabrikaların kapanmıştır.
• Hammadde alımı ya da ekonominin canlanması için piyasada reel para bulunmamaydı. Bundan ötürü de özellikle hammadde fiyatlarının %50 oranında düştüğü bilinmektedir.
• Fiyat düşüşleri her yerde kendini gösterdiği için fabrikaların üretimleri maliyetleri karşılamamaya başlamıştır. Büyük Buhran Döneminde ülkelerin ithalat ve ihracat oranları da dibe vurmuştur.
• Kriz süresi boyunca her ülke, kendi içerisinde farklı üretim alanları yaratmaya başlamıştır. Bu sayede ülkelerin kriz süresi boyunca diğer ülkelerle alışveriş yapmadan sürekliliklerini idame ettirebilmeleri hedeflenmiştir.
• Ülkelerin ticareti de kesmelerinden sonra %7 civarında olan ticaret hacmi %60’lara kadar düşüş göstermiştir.

Büyük Buhran Türkiye Etkileri

Diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de ithalat da ihracat da kesintiye uğramıştır. Tarım ürünlerin ihracatı durma noktasına geldiği için ülkede bazı işletmeler kapanmak zorunda kalmıştır. Bunun ardından da işsizlik oranlarında artış yaşanmaya başlamıştır.

İşsizlik oranları özellikle büyük şehirlerde köylere göre daha fazla olmuştur. Ancak 2. Dünya Savaşı için savaş sanayisine önem veren Almanya, ülkemizin buhrandan etkilenme oranlarını azaltmıştır. Çünkü Hitler’in Almanya’nın başa geçmesinden sonra bol miktarda krom arayışı kendini göstermiştir. Ülkemizde bulunan krom madeni Almanya’ya satılarak ülkemizdeki sermayenin artması sağlanmıştır.

Kaynak: G. Langlois 20. yy tarihi, s:133

Büyük Buhranın İnsanlara Etkisi

Büyük Buhranın en önemli özelliklerinden biri piyasada para kalmamasıdır. Bu neden yüzünden insanlar da para ile alışveriş yapamamaya başlamışlardır. Büyük Buhran Dönemi içerisinde bunlardan ötürü takas yöntemine geçiş yaşanmıştır.

İnsanların takas edecek herhangi bir şeyleri de olmadığı için bahçelerde meyve ve sebze yetiştiriciliği kendini göstermeye başlamıştır. Ancak yetiştiricilik çoğunlukla durumu iyi olan ailelerin yapabildiği bir faaliyettir. Bu dönemde maddi yetersizliklerden dolayı bazı ailelerin çocuklarını satılığı çıkarmak zorunda kaldıkları bilinen gerçekler arasındadır.

Sokaklarda aç ve evsiz insanların sayısı da Büyük Buhran Dönemi içerisinde büyük bir artış göstermiştir.

Büyük Buhranın Dünya Ülkelerine Etkileri

Özellikle Almanya ve İngiltere gibi ülkeler de buhran neticesinde büyük zarar görmüşlerdir.

Büyük Buhranın en belirgin etkilerinden biri artan işsizlik sayısıdır. Ayrıca ABD’de olduğu gibi Avrupa ülkelerinde de ihracat ve ithalat sektörü büyük bir darbe almıştır.

Örneğin Latin Amerika, ekonomisini hammadde ihraç ederek sağlayan ülkelerini bünyesinde bulundurmaktadır. Ancak ekonomik kriz yüzünden ülke, normal şartlar altında Avrupa’ya ihraç ettiği hammaddeleri satamamıştır. Şili gibi ülkelerin ekonomisi ABD’ye bağlı olduğundan çok fazla etkilenmişti.

Hammaddelerin stoklanması için her daim kredi imkânları olan ABD de, artık ülkelere yardım edememektedir. Buradan gelen sonuçla birlikte ekonomik kriz, kısa süre içerisinde Latin Amerika ülkelerinde de etkili olmaya başlamıştır.

Ekonomik buhran ile ilgili farklı dönemlerde çekilmiş birçok film de bulunmaktadır.

Faydalı Kaynaklar;

• Mevzuat Dergisi