| Çeşit | Barış Antlaşması |
| İmzalanma Tarihi | 3 Aralık 1920 |
| Yer | Gümrü |
| İmzacı devletler |  TBMM Ermenistan |
| İmzalayanlar | Aleksandr Hatisyan Kazım Karabekir |
| Dilleri | Türkçe, Ermenice |
1. Dünya savaşından sonra Erivan yönetimine bağlı unsurlar 1919 yılında D. Anadolu’da bazı yerleri işgal etmiştir ve ardından Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden Moskova’ya temsilci gönderilmiştir. 20 Ağustos 1920’de iki devlet birbirine yakınlaşmış görüşmeler başlanmıştır. Bunlara rağmen Sovyetler, TBMM’ye ait olan bazı yerleri istemiştir. Buna karşılık antlaşma yapılmadan vazgeçilmiştir.
Daha sonra Doğu cephesinin komutanı Kazım Karabekir; Kars, Ardahan, Batum, Sarıkamış, Artvin ve Iğdır’ı alıp Gümrü’ye girmiştir. Bu olaylar üzerine 22 Kasım 1920’de barış görüşmelerine başlanmıştır. Bu antlaşma sonrası bölgede devam eden hareketlilik sona ermiştir.
Gümrü Antlaşması Nedir?
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kurtuluş Savaşı sırasında Ermenistan Cumhuriyeti ile 3 Aralık 1920 tarihinde imzaladığı barış antlaşmasıdır. Kuvayi Milliye ve ordu, teşkilatlanma açısından önemli bir yer oluşturmuştur. Alexandropol Antlaşması olarakta geçmektedir.
İmzalanan antlaşma sayesinde TBMM’yi ve Misak-ı Milli’yi tanıyan ilk devlet Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti olmuştur.
Gümrü Antlaşması Maddeleri
- Kars ve onun çevreleri Türkiye’ye verilecektir,
- Sınır kabul edilecek alan Aras nehrinden Çıldır gölüne kadardır,
- TBMM’ye aykırı olan antlaşmaları Ermenistan’da kabul edemeyecektir,
- TBMM ve Ermenistan sınırlarında olan insanlar eşit haklar barındırabilecektir,
- İki devlette diplomatik ilişkilere başlayacaktır,
- Ermenistan silah ithal edemeyecektir,
- Ermenistan kötü duruma düşerse TBMM destek çıkacaktır,
- İki devlet arasında iletişim ağları kurulacaktır,
- TBMM koruyuculuğunda olan Nahçıvan ve İtur kendi kaderlerini kendileri belirleyeceklerdir,
- İki devlette birbirine savaş tazminatı ödemek zorunda değildir,
- Maddelerde belirtilen sayıya göre ermeni topluluğu olursa TBMM, Ermenistan topraklarını boşaltabilecektir,
- Ermenistan Doğu Anadolu bölgesindeki iddiasından vazgeçecektir,
- Göç eden Ermeniler katliam yapmadılarsa 6 ay içinde geri Türkiye’ye gönderilecek.
Antlaşma imzalandıktan sonra Ermenistan işgale uğramış ve Sovyet Ermeni Cumhuriyeti kurulmuştur. Yeni bir hükümetin gelmesiyle antlaşma kaldırılmıştır. 16 Mart 1921 tarihinde Moskova, 13 Ekim 1921’de de Kars antlaşması imzalanmış ve doğu sınırı çizilmiştir.
Gümrü antlaşmasının önemi Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin imzalamış olduğu ilk antlaşmadır.
Gümrü Antlaşmasının Önemi ve Sonuçları
- Ermenistan’ın Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni tanımış olması.
- TBMM’nin ilk siyasi zaferidir.
- İlk kez resmi bir antlaşmada Türkiye isminden söz edilmesi.
- Misak-ı Milli‘nin doğu sınırları belirlenmiştir.
- Rusya ile TBMM arasında görüşme yapılmasına sebep olmuştur.
- Batı cephesinde düzenli ordunun kurulmasına destek sağlamış oldu.
- Kurtuluş savaşının doğu cephesi kapanmış ve birlikler batıya gönderilmiştir.
- Rusya’dan Türkiye’ye gelecek yardımların önü açılmış oldu.
- Sevr’deki iddiadan vazgeçen ilk devlette Ermenistan oldu.
- TBMM’nin saygınlığı artmıştır.
- Bu antlaşma sayesinde İtilaf devletlerinin Londra konferansını toplamasında da etkisi büyük vardır.
- Sevr ilk defa geçersiz sayılmıştır.
- Büyük Ermenistan hayali son bulmuştur.
- Bu antlaşmadan sonra Gürcistan ile de Batum Antlaşması imzalanmıştır.
Faydalı Linkler:
